The artistic provincialism of post-Byzantine mural painting in the Epirotic mainland during the 16th century. A case study.
Στην προσπάθεια παρουσίασης της καλλιτεχνικής παραγωγής ενός επαρχιακού μνημείου της Ηπειρωτικής ενδοχώρας του 16ου, συνδεδεμένης άμεσα με την ανάδειξη της καλλιτεχνικής πολιτισμικής εμπειρίας του «τόπου της αγιότητας», ιδωμένου από αρχαιολογική σκοπιά, εντάσσεται το εκτενές άρθρο με τίτλο: Η ζωγραφική του Αγίου Αθανασίου (1584) στην Κάτω Μερόπη Πωγωνίου, Δωδώνη 33 (2004), 77-174, σχ. 1, εικ. 1-68, που εκπονήθηκε σε συνεργασία με την αρχαιολόγο Ιωάννα Κωστή, στην οποία και ανήκουν οι σελίδες 159-167. Η χωριάτικη ζωγραφική, με αρχαϊκά χαρακτηριστικά, της μονόχωρης καμαροσκέπαστης εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου, στην Κάτω Μερόπη Πωγωνίου (Ήπειρος), χρονολογημένη στα 1584, σύμφωνα με την επιγραφή που βρίσκεται εσωτερικά, στο υπέρθυρο του δυτικού τοίχου, εντάσσεται στο περιθώριο των κυρίαρχων γνωστών ρευμάτων της ζωγραφικής του 16ου αι. με το λόγιο ύφος και τον μοναστικό χαρακτήρα. Ανήκει, ωστόσο, στην τοπική επαρχιακή βαλκανική παράδοση που συντηρεί το εικονογραφικό πρόγραμμα και τις τεχνοτροπικές μεθόδους της ζωγραφικής των 14ου-15ου αιώνων, αλλά και ορισμένα εικονογραφικά στοιχεία της βραχύβιας νεωτερικής τάσης του τέλους του 15ου αι. Ο απλός ανώνυμος ζωγράφος μας συνεχίζει στο εικονογραφικό του πρόγραμμα τις συμβατικές παραδόσεις του εργαστηρίου ή των εργαστηρίων που έδρασαν στα τέλη του 15ου αι.-αρχές του 16ου αι. στον βορειοελλαδικό-κεντροβαλκανικό χώρο, καθώς στην τέχνη του ευδοκιμούν στοιχεία της επονομαζόμενης παλαιότερα «Σχολής της Αχρίδας» ή νεώτερα του επονομαζόμενου «Εργαστηρίου της Καστοριάς».
Πρόκειται για μια ζωγραφική απομακρυσμένη από τα μεγάλα ζωγραφικά ρεύματα των περίφημων «Σχολών», της «Κρητικής» και της «ΒΔ Ελλάδος» ή αλλιώς «Σχολής των Θηβών» του 16ου αι., που αντανακλά ωστόσο τη συνέχεια και τη διατήρηση των ζωγραφικών τάσεων, οι οποίες επικρατούσαν στην Καστοριά και στην Αχρίδα στους παλαιολόγειους χρόνους, αλλά και στον 15ο αι. Η σχολαστική διατήρηση για δύο και πλέον αιώνες μιας ζωγραφικής παράδοσης αγροτικής προέλευσης αποκαλύπτει το βαθμό συντήρησης της καλλιτεχνικής θρησκευτικής ζωγραφικής στη βαλκανική ενδοχώρα, η οποία εξακολουθεί να πορεύεται ανεξάρτητη δίπλα στα υψηλής αισθητικής γνωστά ζωγραφικά σύνολα του 16ου αι. Θα μπορούσαμε έτσι να μιλήσουμε για έναν «αρχαϊσμό» της ζωγραφικής αυτής, που ως ένα βαθμό αντανακλά πιθανόν έναν αντίστοιχο «αρχαϊσμό» στην οικονομία της αγροτο-κτηνοτροφικής κοινωνίας που υπήρξε παραγγελιοδότης και αποδέκτης της.
Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ ΜΕΡΟΠΗ ΠΩΓΩΝΙΟΥ
Στην προσπάθεια παρουσίασης της καλλιτεχνικής παραγωγής ενός επαρχιακού μνημείου της Ηπειρωτικής ενδοχώρας του 16ου, συνδεδεμένης άμεσα με την ανάδειξη της καλλιτεχνικής πολιτισμικής εμπειρίας του «τόπου της αγιότητας», ιδωμένου από αρχαιολογική σκοπιά, εντάσσεται το εκτενές άρθρο με τίτλο: Η ζωγραφική του Αγίου Αθανασίου (1584) στην Κάτω Μερόπη Πωγωνίου, Δωδώνη 33 (2004), 77-174, σχ. 1, εικ. 1-68, που εκπονήθηκε σε συνεργασία με την αρχαιολόγο Ιωάννα Κωστή, στην οποία και ανήκουν οι σελίδες 159-167. Η χωριάτικη ζωγραφική, με αρχαϊκά χαρακτηριστικά, της μονόχωρης καμαροσκέπαστης εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου, στην Κάτω Μερόπη Πωγωνίου (Ήπειρος), χρονολογημένη στα 1584, σύμφωνα με την επιγραφή που βρίσκεται εσωτερικά, στο υπέρθυρο του δυτικού τοίχου, εντάσσεται στο περιθώριο των κυρίαρχων γνωστών ρευμάτων της ζωγραφικής του 16ου αι. με το λόγιο ύφος και τον μοναστικό χαρακτήρα. Ανήκει, ωστόσο, στην τοπική επαρχιακή βαλκανική παράδοση που συντηρεί το εικονογραφικό πρόγραμμα και τις τεχνοτροπικές μεθόδους της ζωγραφικής των 14ου-15ου αιώνων, αλλά και ορισμένα εικονογραφικά στοιχεία της βραχύβιας νεωτερικής τάσης του τέλους του 15ου αι. Ο απλός ανώνυμος ζωγράφος μας συνεχίζει στο εικονογραφικό του πρόγραμμα τις συμβατικές παραδόσεις του εργαστηρίου ή των εργαστηρίων που έδρασαν στα τέλη του 15ου αι.-αρχές του 16ου αι. στον βορειοελλαδικό-κεντροβαλκανικό χώρο, καθώς στην τέχνη του ευδοκιμούν στοιχεία της επονομαζόμενης παλαιότερα «Σχολής της Αχρίδας» ή νεώτερα του επονομαζόμενου «Εργαστηρίου της Καστοριάς».
Πρόκειται για μια ζωγραφική απομακρυσμένη από τα μεγάλα ζωγραφικά ρεύματα των περίφημων «Σχολών», της «Κρητικής» και της «ΒΔ Ελλάδος» ή αλλιώς «Σχολής των Θηβών» του 16ου αι., που αντανακλά ωστόσο τη συνέχεια και τη διατήρηση των ζωγραφικών τάσεων, οι οποίες επικρατούσαν στην Καστοριά και στην Αχρίδα στους παλαιολόγειους χρόνους, αλλά και στον 15ο αι. Η σχολαστική διατήρηση για δύο και πλέον αιώνες μιας ζωγραφικής παράδοσης αγροτικής προέλευσης αποκαλύπτει το βαθμό συντήρησης της καλλιτεχνικής θρησκευτικής ζωγραφικής στη βαλκανική ενδοχώρα, η οποία εξακολουθεί να πορεύεται ανεξάρτητη δίπλα στα υψηλής αισθητικής γνωστά ζωγραφικά σύνολα του 16ου αι. Θα μπορούσαμε έτσι να μιλήσουμε για έναν «αρχαϊσμό» της ζωγραφικής αυτής, που ως ένα βαθμό αντανακλά πιθανόν έναν αντίστοιχο «αρχαϊσμό» στην οικονομία της αγροτο-κτηνοτροφικής κοινωνίας που υπήρξε παραγγελιοδότης και αποδέκτης της.
Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΤΩ ΜΕΡΟΠΗ ΠΩΓΩΝΙΟΥ